pierwsza strona

TARNOFORM®





Program produkcyjny Tarnoformu®
Pakowanie
Zbiorcze zestawienie własności Tarnoformu®
Przetwórstwo
Recykling Tarnoformu®Karta bezpieczeństwa produktu
Katalog produktu
Wprowadzone w latach 60-tych do praktyki konstrukcyjnej
tworzywa poliacetalowe zyskały szybko duże uznanie dzięki
swym specyficznym cechom, zapewniającym przekroczenie
wielu ograniczeń stawianych konstruktorom przez inne tworzywa
konstrukcyjne takie jak np. poliamidy. Uruchomiona w 1994 r.
w Zakładach Azotowych w Tarnowie-Mościcach
wytwórnia poliacetalu o nazwie handlowej Tarnoform®
wprowadziła ZAT do grona firm będących producentami tego
znakomitego tworzywa konstrukcyjnego. Spośród typowych
własności Tarnoformu® należy wymienić:

  • pomijalnie małą zmianę udarności tworzywa w zakresie
    temperatur od -40 ° C do 110 ° C
  • wysoką wytrzymałość mechaniczną i sztywność
  • dużą odporność zmęczeniową
  • brak wpływu wilgotności otoczenia na własności wytrzymałościowe
  • znakomitą stabilność wymiarową
  • odporność na działanie większości rozpuszczalników
    organicznych, zasady i kwasy do pH > 4
  • dużą twardość i związaną z tym odporność na ścieranie
  • niski współczynnik tarcia w typowych skojarzeniach materiałowych
  • wysoką trwałość kształtu nawet w wysokich temperaturach
  • doskonałe własności elektryczne i dielektryczne,
    w małym stopniu będące funkcją temperatury
  • i wilgotności otoczenia
  • wysoką odporność na działanie wody,
    bakterii, grzybów oraz owadów
    (dla zastosowań wymagających odporności na przedłużoną ekspozycję)

Cechy te zawdzięcza Tarnoform®
regularnej budowie polimeru będącego jego głównym składnikiem,
składowi chemicznemu dodatków oraz wysokiej krystaliczności.
Tarnoform® należy do kopolimerów acetalowych,
wytwarzanych poprzez polimeryzację trioksanu
(cyklicznego trimeru formaldehydu) w obecności komonomerów,
zapewniających globalną stabilność łańcucha polimeru.

1. Program produkcyjny Tarnoformu®
W chwili obecnej produkowanych jest pięć typów tworzywa poliacetalowego Tarnoform®

 

  • Tarnoform® 200 - standardowy typ do wytłaczania,
    może być również stosowany do wtrysku grubościennych
    elementów o małym stopniu komplikacji kształtu
  • Tarnoform® 300 - standardowy typ do wtrysku
  • Tarnoform® 400 - łatwo płynący typ do wtrysku
    detali precyzyjnych oraz cienkościennych
  • Tarnoform® 500 - bardzo łatwo płynący
    typ do wtrysku kształtek o cienkich ściankach,
    skomplikowanych części precyzyjnych oraz
    w przypadku długich dróg płynięcia tworzywa
  • Tarnoform® 700 - ekstremalnie łatwo płynący
    typ do wtrysku kształtek o cienkich ściankach,
    skomplikowanych części precyzyjnych
    oraz w przypadku długich dróg płynięcia tworzywa

 

Tarnoform® jest wytwarzany
w postaci granulatu o średnicy ziaren ok. 3 mm,
w kolorze naturalnym (mlecznobiałym).
Ponadto wytwarzany jest granulat barwiony na czarno oraz
z dodatkiem stabilizatora UV (w kolorze czarnym),
zapewniającego podwyższoną trwałość w zastosowaniach zewnętrznych.

2. Pakowanie

Granulat Tarnoformu®
jest pakowany w polietylenowe worki wentylowe á 25 kg.
Możliwe jest również pakowanie w opakowania typu oktabin,
zawierające 1000 kg granulatu.

3. Zbiorcze zestawienie własności Tarnoformu®

W poniższych tabelach(nr 1-4)
zebrano typowe własności wszystkich typów Tarnoformu®

Tab.1 - Własności mechaniczne


Własność   Metoda badania ISO Jedn. Tarnoform®
200 300 400 500 700
Wskaźnik szybkości płynięcia 190 °C 2.16 kg 1133 g/10 min. 2.5 9 13 27 47
Granica plastyczności przy rozciąganiu 23 °C 527 MPa 60 62 62 65 64
Wydłużenie przy granicy plastyczności 23 °C 527 % 14 13 11 8 7
Wydłużenie przy zerwaniu 23 °C 527 % 65 50 45 30 9
Nominalne wydłużenie przy zerwaniu 23 °C 527 % 40 30 25 20 9
Moduł sprężystości przy rozciąganiu 23 °C 527 MPa 2350 2700 2800 3000 2900
Naprężenie zginające 23 °C 178 MPa 57 61 64 68 69
Moduł sprężystości przy zginaniu 23 °C 178 MPa 2100 2400 2500 2600 2700
Udarność z karbem wg Charpy 23 °C 179/1eA kJ/m2 8 7 6 5 4
Udarność z karbem wg Izoda 23 °C 179/1A kJ/m2 9 7.5 7 6 5
Twardość metodą wciskania kulki 23 °C 358 N 30 s 2039 MPa 135 140 140 140 150
Twardość wg Rockwella 23 °C 2039 M82 R114 M82 R114 M82 R114 M82 R114 M82 R118

Tab. 2 - Własności termiczne

Własność   Metoda badania ISO Jedn. Tarnoform®
200 300 400 500 700
Temperatura ugięcia pod obciążeniem 1.8 MPa 75 oC 110 115 115 120 120
Temperatura topnienia DSC 3146 oC 172 172 172 172 172
Temperatura mięknienia wg Vicata 50 N
10 N
306 B50
306 A50
oC 150
163
150
163
150
163
150
163
153
165
Współczynnik rozszerzalności cieplnej 30-60°C ASTM
D696
1x10-5
K-1
11 11 11 11 11
Ciepło właściwe 20 °C J/(g K) 1.48 1.48 1.48 1.48 1.48
Maksymalna temperatura pracy ciągłej oC 100 100 100 100 100

Tab.3 - Własności elektryczne

Własność   Metoda badania ISO Jedn. Tarnoform®
200 300 400 500 700
Rezystywność skrośna 20 °C IEC 93 W*cm 1015 1015 1015 1015 1015
Rezystywność powierzchniowa 20 °C IEC 93 W 1015 1015 1015 1015 1015
Przenikalność elektryczna w 20oC 50Hz
1kHz
1MHz
IEC 250 20x10-4
10x10-4
85x10-4
20x10-4
10x10-4
85x10-4
20x10-4
10x10-4
85x10-4
20x10-4
10x10-4
85x10-4
20x10-4
10x10-4
85x10-4
Wytrzymałość dielektryczna 20 °C IEC 243 kV/mm 25 25 25 25 25
Odporność na łuk elektryczny 21oC
65% ww
ASTM
D 495
mm 1.9 1.9 1.9 1.9 1.9
Rezystancja upływu 21 °C
65% ww
IEC 167 W 7.5x1014 7.5x1014 7.5x1014 7.5x1014 7.5x1014
Odporność na prądy pełzające IEC 112 CTI 600 600 600 600 600


Tab.4 - Pozostałe własności

Własność   Metoda badania ISO Jedn. Tarnoform®
200 300 400 500 700
Gęstość 23 °C 1183 g/cm3 1.41 1.41 1.41 1.41 1.41
Palność UL94
FMVSS
HB
B50
HB
B50
HB
B50
HB
B50
HB
B50
Absorpcja wody 23oC 62 % 0.7 0.7 0.7 0.7 0.7
Wytrzymałość dielektryczna 20 °C IEC 243 kV/mm 25 25 25 25 25
Absorpcja wilgoci 23oC
50% ww
62 % 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2
Barwa 23 °C ASTM
E 313
L*
a*
b*
76
-0.5
-0.5
76
-1.0
-5.5
76
-1.0
-5.5
76
-1.0
-5.5
76
-1.0
-5.5
Przedstawione dane są wartościami typowymi dla partii produkcyjnych
Tarnoformu® i nie mogą być traktowane jako gwarantowane
dla specyficznej partii, jak również nie mogą służyć jako podstawa
do ustalania wymagań jakościowych lub specyfikacji technicznych
tudzież jako podstawa do obliczeń wytrzymałościowych. Ze względu
na znaczącą liczbę czynników wpływających na własności
gotowych wyrobów, wynikających zarówno z przetwórstwa
jak i użytkowania, zaleca się odbiorcom przeprowadzenie
testów na gotowych wyrobach dla określenia przydatności
do danego zastosowania lub określenia specyficznych własności.
4. Przetwórstwo
Przedstawione dane są wartościami typowymi dla partii produkcyjnych
Tarnoformu® i nie mogą być traktowane jako gwarantowane
dla specyficznej partii, jak również nie mogą służyć jako podstawa
do ustalania wymagań jakościowych lub specyfikacji technicznych
tudzież jako podstawa do obliczeń wytrzymałościowych. Ze względu
na znaczącą liczbę czynników wpływających na własności
gotowych wyrobów, wynikających zarówno z przetwórstwa
jak i użytkowania, zaleca się odbiorcom przeprowadzenie
testów na gotowych wyrobach dla określenia przydatności
do danego zastosowania lub określenia specyficznych własności.
4. Przetwórstwo
Przedstawione dane są wartościami typowymi dla partii produkcyjnych
Tarnoformu® i nie mogą być traktowane jako gwarantowane
dla specyficznej partii, jak również nie mogą służyć jako podstawa
do ustalania wymagań jakościowych lub specyfikacji technicznych
tudzież jako podstawa do obliczeń wytrzymałościowych. Ze względu
na znaczącą liczbę czynników wpływających na własności
gotowych wyrobów, wynikających zarówno z przetwórstwa
jak i użytkowania, zaleca się odbiorcom przeprowadzenie
testów na gotowych wyrobach dla określenia przydatności
do danego zastosowania lub określenia specyficznych własności.
4. Przetwórstwo

Tarnoform® może być przetwarzany wszystkimi typowymi dla
termoplastów metodami, tj. przez wtrysk, wytłaczanie i prasowanie.
Proces wtrysku pozwala na uzyskanie ostatecznej postaci detalu
o cennych cechach użytkowych przy bardzo wysokiej produktywności,
stąd znalazł najszersze zastosowanie w przetwórstwie Tarnoformu®.
Tarnoform® może być przetwarzany na wszystkich typach wtryskarek
wyposażonych w ślimak uniwersalny, jednakże optymalną homogenizację
i uplastycznienie oraz wysoką wydajność zapewniają ślimaki o wysokim
stopniu sprężania (2-3). Podstawowe parametry mające wpływ
na własności detali uzyskiwanych tą techniką to:

  • temperatura formy w granicach 60 do 120 ° C
    (w zależności od pożądanej tolerancji wymiarowej)
  • ciśnienie w fazie docisku w granicach 60 do 180 MPa
  • czas docisku dobrany doświadczalnie w funkcji masy detalu
  • temperatura stopu w granicach 180 - 230 °C

Dzięki procesom wytłaczania możliwe jest uzyskanie półwyrobów
w postaci profili, prętów, rur i płyt, które są najczęściej obrabiane
mechanicznie do ostatecznej postaci. Produkuje się w ten sposób
detale wielkogabarytowe niemożliwe do uzyskania metodą wtrysku.
Wytłaczanie Tarnoformu® przeprowadza się w następujących
warunkach:
  • wytłaczarka jednoślimakowa
  • ślimak o stopniu sprężania 2.75 - 3.0
  • temperatura stopu w granicach 175 - 185 °C


Prasowanie Tarnoformu® stosuje się w celu uzyskania detali
pozbawionych naprężeń wewnętrznych, które są nieodłączne
dla detali wtryskowych.

Suszenie Tarnoformu® przed przetwórstwem nie jest konieczne,
jeżeli proces transportu i składowania przebiegał zgodnie wymaganiami,
tj. transport krytymi środkami transportowymi, składowanie w temperaturze
nie wyższej niż 50 °C w pomieszczeniach suchych, z dala od źródeł ciepła.
Długotrwałe składowanie lub zawilgocenie powoduje wzrost
zawartości wody w granulacie do ok. 0.2 %, co może powodować
utrudnienia w przetwórstwie objawiające się zażółceniem tworzywa
w trakcie przetwórstwa oraz złym wyglądem powierzchni kształtek
(srebrzyste smugi, mikropęcherze). W takim przypadku konieczne
jest suszenie Tarnoformu® w temperaturze 100 - 120 °C
przez 2 - 3 h (dla suszarek półkowych grubość warstwy tworzywa
nie powinna przekraczać 3 cm). w przypadku, gdy tworzywo jest
przechowywane w temperaturze niższej niż 20 °C
należy przed wprowadzeniem materiału do przetwórstwa
doprowadzić je do temperatury otoczenia, gdyż na zimnym
tworzywie skondensuje para wodna z powietrza.

Zmiana prztwarzanego tworzywa tworzywa z Tarnoformu®
na inne wymaga usunięcia pozostałego w cylindrze materiału poprzez
zakończenie cyklu, odsunięcie agregatu wtryskowego od formy,
przesunięcie ślimaka w skrajne przednie położenie, nastawienie wysokiego przeciwciśnienia i ręczne załączenie dozowania
(ślimak obraca się nie cofając). Dla usunięciu pozostałości
Tarnoformu® zaleca się przeprowadzenie procesu przetrysku
za pomocą polietylenu, polipropylenu, polistyrenu lub
odpowiedniego środka czyszczącego prowadzonego
w zakresie temperatur przetwórstwa Tarnoformu® (180 - 230 °C).
Analogiczna procedura jest konieczna w przypadku zmiany innego
tworzywa na Tarnoform®, przy czym przetrysk prowadzi się
w temperaturze przetwórstwa danego tworzywa, a następnie
doprowadza się temperaturę do zakresu odpowiedniego dla
Tarnoformu®. W przypadku, gdy zmienianym tworzywem
jest PCW poza wymienioną procedurą konieczne jest
czyszczenie mechaniczne conajmniej dyszy, gdyż zanieczyszczenie
Tarnoformu® śladami PCW powoduje możliwość rozkładu
tworzywa i wydzielenia się szkodliwych, gazowych produktów rozkładu.

Barwienie Tarnoformu® w ramach procesu przetwórstwa

wtryskowego można wykonać w oparciu o następujące założenia:

  • zastosowanie koncentratu barwiącego (nośnik POM, PE LMW
    lub uniwersalny kompatybilny z Tarnoformem®) przeznaczonego
    do barwienia tworzywa podczas wtrysku, zawierającego
    środki barwiące o odporności termicznej min. 240 °C.
    Środki barwiące powinny również posiadać własności chemiczne
    neutralne w stosunku do tworzywa, aby uniknąć ewentualnej degradacji Tarnoformu® ze względu na agresywne działanie środka
    barwiącego.
  • zapewnienie odpowiedniej homogenizacji tworzywa
    z barwnikiem poprzez dobór odpowiednich odpowiednich
    parametrów cyklu dozowania (stos. niskie obroty ślimaka)
    lub poprzez zastosowanie głowicy mieszającej wymuszającej
    dyspersję barwnika poprzez wielokrotne zmiany kierunku
    płynięcia strumienia tworzywa

Optymalnym rozwiązaniem jest jednakże wstępne zabarwienie
granulatu przy pomocy linii do barwienia opartej o wytłaczarkę,
zapewniającej optymalną dyspersję środka barwiącego w masie tworzywa.

Tarnoform® może być obrabiany mechanicznie na wszystkich
typowych maszynach, przy czym należy uwzględnić poniższe czynniki:
  • mniejsza w stosunku do metali sztywność stwarza konieczność
    stosowania podparć dla elementów cienkościennych w celu
    uniknięcia ugięć
  • zmniejszona w stosunku do metali przewodność cieplna oraz
    temperatura topnienia wymusza zapewnienie odpowiedniego
    chłodzenia w celu uniknięcia deformacji termicznych lub nawet
    stopienia materiału w trakcie przetwórstwa
  • generalna zasada - wysoka szybkość obwodowa przy małym posuwie

Detale z Tarnoformu® mogą być łączone większością
z typowych technik:
  • nitowanie (ultradźwiękowe lub gorącym stemplem)
  • zgrzewanie (gorącą płytą, cierne, ultradźwiękowe)
  • klejenie (kleje cyjanoakrylowe lub rozpuszczalnikowe)
  • skręcanie
  • połączenia zatrzaskowe (dopuszczalne odkształcenie
    Tarnoformu® wynosi 6 %)

Tarnoform® może być dekorowany powierzchniowo
z wykorzystaniem następujących metod:

  • sitodruk
  • tampondruk
  • termodruk
  • malowanie
  • metalizacja
  • znakowanie laserowe
  • produkty rozkładu (głównie formaldehyd).


5. Recykling Tarnoformu®

Powtórne przetwórstwo niezanieczyszczonych odpadów produkcyjnych
Tarnoformu® (kanały wlewowe, niedotryski, detale wadliwe)
jest możliwe poprzez zmielenie w młynkach wolnoobrotowych
i zmieszanie z świeżym tworzywem. Ilość dodawanego regranulatu
może osiągnąć nawet 100 % w przypadku niewymagających detali
(w gestii przetwórcy pozostaje jednak ocena wpływu udziału regranulatu
na istotne własności detalu), tak więc możliwy jest całkowity recykling
materiałowy na tym etapie przetwórstwa.
Dla odpadów poprodukcyjnych i użytkowych Tarnoformu® jedyną
alternatywą jest w zasadzie recykling energetyczny (wykorzystujący
wysokie ciepło spalania Tarnoformu®), gdyż recykling surowcowy
jest możliwy jedynie na skalę przemysłową w ramach instalacji syntezy
monomerów do jego produkcji. W ramach recyklingu energetycznego
konieczne jest zapewnienie odpowiedniego dostępu powietrza, gdyż
przy jego niedomiarze powstają szkodliwe produkty niecałkowitego
spalania (tlenek węgla).